طراحی الگوی کارآفرینی سالمندی با رویکرد ساختاری تفسیری
محورهای موضوعی : اکوسیستم‌های کارآفرینی و نوآوریعلی پورمندی 1 , محمد باقر گرجی 2 * , ابراهیم عباسی 3 , مجید اشرفی 4
1 - دانشجوی دکتری ،گروه کارآفرینی، واحد علی آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی آباد کتول، ایران.
2 - استادیار، گروه مدیریت، واحد علی آباد کتول ، دانشگاه آزاد اسلامی، علی آباد کتول ، ایران.
3 - گروه مدیریت ، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی ، دانشگاه الزهرا ، تهران ، ایران
4 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد علی آباد کتول
کلید واژه:
چکیده مقاله :
با توجه به اینکه ایران در مسیر توسعه است و کارآفرینان سالمند سهم فزآینده‌ای در فعالیت‌های اقتصادی در کشورهای توسعه یافته دارند، مقوله‌ی کارآفرینی سالمندی می‌تواند به سرعت دادن روند توسعه کشور کمک کند. لذا هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل مؤثر بر کارآفرینی سالمندی و طراحی الگو با رویکرد ساختاری تفسیری بود. تحقیق حاضر از نوع کاربردي و بر اساس روش، توصیفی- همبستگی است. تیم تصمیم شامل 11 نفر از کارآفرینان سالمند و اساتید دانشگاهی بودند. در گام اول عوامل مؤثر بر کارآفرینی سالمندی با استفاده از مصاحبه عمیق به روش داده‌بنیاد شناسایی شدند که شامل 24 مؤلفه در قالب هشت بعد (ویژگی‌های شخصیتی، مهارت کارآفرینانه، شایستگی کارآفرینانه، انگیزش کارآفرینانه، نگرش کارآفرینانه، عوامل شناختی، شبکه‌های انسانی و ویژگی‌های رفتاری کارآفرین) هستند. در گام دوم برای ارائه الگو از مدل‌سازی ساختاری تفسیری با نرم‌افزار اکسل استفاده شد. نتایج نشان دادند الگوی کارآفرینی سالمندی دارای چهار سطح است که شبکه‌های انسانی در سطح اول، ابعاد (مهارت کارآفرینانه، شایستگی کارآفرینانه، انگیزش کارآفرینانه، نگرش کارآفرینانه و عوامل شناختی) در سطح دوم، ویژگی‌های رفتاری کارآفرین در سطح سوم و ویژگی‌های شخصیتی در سطح چهارم قرار دارند. لذا می‌توان گفت زیربنای کارآفرینی سالمندی، ویژگی‌های شخصیتی است. همچنین، تحلیل MICMAC نشان داد ابعاد( 1-8) در خوشه مستقل و بعد ( 7) در خوشه وابسته و ابعاد ( 2-3-4-5-6) در خوشه پیوندی قرار دارند. یافتههای تحقیق بازتاب کارآفرینی سالمندی به عنوان فرآیند بهره‌گیری از فرصت‌ها با ترکیب منابع توسط عوامل انسانی در راستای خلق ارزش‌های جدید است.
Given that Iran is on the path of development and older entrepreneurs have an increasing share in economic activities in developed countries, the category of elderly entrepreneurship can help accelerate the country's development. Therefore, the aim of this study was to identify the factors affecting aging entrepreneurship and model design with an interpretive structural approach. The present research is applied and based on the method, descriptive-correlation. The decision team consisted of 11 senior entrepreneurs and university professors. In the first step, the factors affecting elderly entrepreneurship were identified using in-depth interviews using data-based method, which includes 24 components in eight dimensions (personality traits, entrepreneurial skills, entrepreneurial competence, entrepreneurial motivation, entrepreneurial attitude, cognitive factors, human networks and behavioral characteristics. Are entrepreneurs). In the second step, interpretive structural modeling with Excel software was used to present the model. The results showed that the elderly entrepreneurship model has four levels: human networks in the first level, dimensions (entrepreneurial skills, entrepreneurial competence, entrepreneurial motivation, entrepreneurial attitude and cognitive factors) in the second level, entrepreneurial behavioral characteristics in the third level and personality traits in the fourth level. Are located. Therefore, it can be said that the foundation of aging entrepreneurship is personality traits. Also, MICMAC analysis showed that the dimensions (1-8) are in the independent cluster and the dimension (7) is in the dependent cluster and the dimensions (2-3-4-5-6) are in the link cluster. Findings Research reflects aging entrepreneurship as a process of seizing opportunities by combining resources by human factors in order to create new values.
طراحی الگوی کارآفرینی سالمندی با رویکرد ساختاری تفسیری
علی پورمندی* دانشگاه آزاد اسلامی، علی‌آباد کتول، ایران alperpour@gmail.com |
| محمدباقر گرجی دانشگاه آزاد اسلامی، علی‌آباد کتول، ایران gorjimba@gmail.com |
ابراهیم عباسی** دانشگاه الزهرا، تهران، ایران |
| مجید اشرفی دانشگاه آزاد اسلامی، علی‌آباد کتول، ایران |
تاريخ دريافت: 27/04/1400
تاريخ اصلاحات: 18/10/1400
تاريخ پذيرش: 04/11/1400
چکيده
با توجه به اینکه ایران در مسیر توسعه است و کارآفرینان سالمند سهم فزاینده‌ای در فعالیت‌های اقتصادی در کشورهای توسعه یافته دارند، مقوله‌ی کارآفرینی سالمندی می‌تواند به سرعت دادن روند توسعه کشور کمک کند. لذا هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل مؤثر بر کارآفرینی سالمندی و طراحی الگو با رویکرد ساختاری تفسیری بود. تحقیق حاضر از نوع کاربردي و براساس روش، توصیفی- همبستگی است. تیم تصمیم شامل 11 نفر از کارآفرینان سالمند و اساتید دانشگاهی بودند. در گام اول عوامل مؤثر بر کارآفرینی سالمندی با استفاده از مصاحبه عمیق به روش داده‌بنیاد شناسایی شدند که شامل 24 مؤلفه در قالب هشت بعد (ویژگی‌های شخصیتی، مهارت کارآفرینانه، شایستگی کارآفرینانه، انگیزش کارآفرینانه، نگرش کارآفرینانه، عوامل شناختی، شبکه‌های انسانی و ویژگی‌های رفتاری کارآفرین) هستند. در گام دوم برای ارائه الگو از مدل‌سازی ساختاری تفسیری با نرم‌افزار اکسل استفاده شد. نتایج نشان دادند الگوی کارآفرینی سالمندی دارای چهار سطح است که شبکه‌های انسانی در سطح اول، ابعاد (مهارت کارآفرینانه، شایستگی کارآفرینانه، انگیزش کارآفرینانه، نگرش کارآفرینانه و عوامل شناختی) در سطح دوم، ویژگی‌های رفتاری کارآفرین در سطح سوم و ویژگی‌های شخصیتی در سطح چهارم قرار دارند. لذا می‌توان گفت زیربنای کارآفرینی سالمندی، ویژگی‌های شخصیتی است. همچنین، تحلیل MICMAC نشان داد ابعاد (ویژگی‌های شخصیتی- ویژگی‌های رفتاری کارآفرین) در خوشه مستقل و بعد (شبکه‌های انسانی) در خوشه وابسته و ابعاد (مهارت کارآفرینانه- شایستگی کارآفرینانه- انگیزش کارآفرینانه- نگرش کارآفرینانه- عوامل شناختی) در خوشه پیوندی قرار دارند. یافتههای تحقیق بازتاب کارآفرینی سالمندی به‌عنوان فرایند بهره‌گیری از فرصت‌ها با ترکیب منابع توسط عوامل انسانی در راستای خلق ارزش‌های جدید است.
واژگان کليدي
توسعه؛ کارآفرینی؛ سالمندی؛ ویژگی‌های شخصیتی؛ ساختاري تفسیري.
1- مقدمه
امروزه تضمین حیات کشورها نیازمند نوآوری، ابداع و خلق محصولات جدید می‌باشد، چنین رویدادی میسر نیست مگر توسط افرادی که بتوانند با ایجاد تحول در سازمان‌ها یا تأسیس شرکت‌های نو این امر را محقق سازند که از این افراد به‌عنوان کارآفرین یاد می‌کنند [5]. کارآفرینی سالمندان یکی از انواع کارآفرینی است و کارآفرینان سالمند سهم فزاینده‌ای در فعالیت‌های اقتصادی در کشورهای توسعه‌یافته دارند [6]. شروع به کار مجدد به سالمندان کمک می‌کند تا مهارت‌ها و توانایی‌های خود را بهبود بخشند و به آنها امکان ادامه زندگی فعال را می‌دهند [7]. مطالعات بنیاد کارآفرینی «اوینگ ماریون کافمن» در سال 2017 نشان داده است 26 درصد از کارآفرینان جدید جزء افراد گروه سنی 55 تا 64 سال بوده‌اند. این در حالی است که در سال 1996 تنها 15 درصد از کارآفرینان جدید را افراد گروه سنی 55 تا 64 سال تشکیل داده بودند. آمار دیدبان جهانی کارآفرینی در یک دهه اخیر نشان داده است این گروه سنی بیشترین نرخ راه‌اندازی کسبوکارهای جدید در سراسر جهان را در قیاس با سایر گروه‌های سنی داشته‌اند [8]. براساس سرشماری سال 1395، حدود 3/9 درصد جمعیت ایران را افراد بالای 60 سال تشکیل می‌دهند که حکایت از افزایش آهنگ رشد جمعیت سالمندان دارد [9] و پیش‌بینی می‌شود جمعیت سالمندان ایران در سال 2025 به 3/11 درصد و در سال 2050 به 22 درصد کل جمعیت کشور برسد [10]. از سویی، شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور در سال‌های اخیر موجب شده که مقوله کارآفرینی در برنامههای توسعه به ویژه در بعد پرورش کارآفرینان مورد عنایت قرار گیرد و به این دلیل که جامعه را به سمت تغییرات تکنیکی و مبتکرانه سوق داده و باعث رشد اقتصادی می‌شود و دانش جدید را به خدمات و محصولات جدید تبدیل می‌کند، حائز اهمیت است [1].
در گذشته بیشترین توجه به فعالیت‌های اوقات فراغت و سلامت سالمندان معطوف بوده است اما اخیراً توجه ویژه‌ای به کارآفرینی افراد 55 سال به بالا شده است [11]. بنابراین سياست‌ها و برنامه‌هاي اجتماعي و اقتصادي مي‌توانند فرصت‌هاي لازم را براي روي آوردن سالمندان به كارآفريني فراهم كنند. سالمندان با بهره‌گيري از دانش و تجربه شغلي خود مي‌توانند نقش قابل توجهي در كارآفريني داشته باشند و این امر می‌تواند به کاهش بیکاری در کشور کمک نماید [2].
با در نظر گرفتن اهمیت و ضرورت کارآفرینی سالمندان و از آنجا كه سالمندان قشري هستند كه تجربه، سرمايه و فرصت لازم را براي راه‌اندازي كسب‌وكار دارا مي‌باشند بنابراين نیاز است كه بستر لازم براي كارآفريني براي آنان فراهم شود. لیکن تاکنون مطالعات اندکی در این حوزه صورت گرفته است به همين منظور و در جهت توسعه كارآفريني، هدف این تحقیق طراحی الگوی کارآفرینی سالمندی با رویکرد ساختاری تفسیری است.
2- مبانی نظری پژوهش
ﺳﺎﻟﻤﻨﺪﻱ ﺩﺭ ﺣﻴﺎﺕ ﺍﻧﺴﺎن ﺭﺍ می‌توان ﻓﺮاﻳﻨﺪﻱ ﺩﺍﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﺗﺪﺭﻳﺠﻲ ﺳﺎﺯﻭﻛﺎﺭﻫﺎﻱ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻭ ﻧﺎﺗﻮﺍﻧﻲ ﺩﺭ ﺍﺣﻴﺎﻱ ﺗﻮﺍﻧﻤﻨﺪﻱ ارگان‌های ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺁﻏﺎﺯ ﻭ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎﺗﻤﻪ می‌یابد [12]. در مورد پیامدهای اقتصادی و اجتماعی ﺳﺎﻟﻤﻨﺪﻱ جمعیت، دو دیدگاه وجود دارد. دیدگاه بدبینانه معتقد است کشورهای پیر و سالمند با کاهش جمعیت کار روبه‌رو می‌شوند به‌گونه‌ای که از یک طرف دولت‌ها با کاهش رشد اقتصادی مواجه شده و از سوی دیگر ناچارند هزینه‌های اضافه و جدیدی برای بیمه، خدمات و مراقبت از سالمندان بپردازند. در مقابل دیدگاه خوش‌بینانه معتقد است سالمندی فرصت‌های جدیدی را به ارمغان می‌آورد، زیرا امروزه افراد مسن زندگی سالم‌تری در مقایسه با گذشتگان خود دارند، در نتیجه توانایی بیشتری برای سال‌های طولانی‌تر فعالیت داشته و با توجه به تجارب و مهارت‌های بیشتر ظرفیت‌ها و نیازهای مختلفی را برای جامعه مهیا می‌کنند [13]. کشف و بهره‌برداری از فرصت‌ها و ارزش‌گذاری منابع برای تولید کالاها و خدمات جدید توسط سالمندان را کارآفرینی سالمندی گویند [14]. کارآفرینی سالمندی به شروع کار توسط فردی است که بیش از 55 سال سن دارد و هدف از آن حفظ یک زندگی فعال اجتماعی و حرفه‌ای و تضمین درآمد اضافی است گفته می‌شود [15]. یانگ و همکاران [16] معتقدند کارآفرینان سالمند اشخاصی هستند که پس از 50 سالگی بعد از یک مرحله کاری در مرحله دوم اشتغال، به کارآفرینی مشغول هستند. نیکولای و الکس [17] نیز کارآفرینان سالمند را کارآفرینانی می‌دانند که در سن بالغ خوداشتغالی می‌کنند.
3- پیشینه پژوهش
مطالعات داخلی و خارجی اندکی در زمینۀ کارآفرینی سالمندی صورت گرفته است که به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌گردد.
تاجیک اسمعیلی و همکاران [3] نشان دادند عوامل مؤثر بر توسعه کارآفرینی سالمندی شامل ویژگی افراد، اقدامات نوآورانه، ریسک‌پذیری، استقلال‌طلبی، اعتماد به نفس، انگیزه بالای تغییر، خلاق‌بودن، شناسایی فرصت‌ها، ساختار سازمان، فرهنگ سازمانی، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی، سبک رهبری، سیستم مالی و بودجه‌ای، سیستم تحقیق و توسعه، سیستم ارزیابی عملکرد، سیستم حقوق و دستمزد، قوانین کسب‌وکار، شرایط فیزیکی مطلوب، دسترسی به منابع، بازاریابی کارآفرینانه، مسئولیت‌پذیری اجتماعی، حمایت دولت، ارزش‌های اجتماعی، امکانات زندگی می‌شوند. یگانگی و همکاران [4] معتقدند زنان به ترتیب در استقلال رأی و چالش‌طلبی، عمل‌گرائی، نیاز به موفقیت و خلاقیت، بیشترین نمره را کسب کرده‌اند و کانون کنترل درونی آنان کمترین نمره است و مردان به ترتیب در عمل‌گرائی، کانون کنترل، نیاز به موفقیت، دارای بیشترین نمره هستند و در ریسک‌پذیری متعادل در پایین‌ترین حد قرار دارند.
یانگ1 و همکاران [18] در تحقیقی نشان دادند رابطه مثبتی بین پیر‌شدن جمعیت و کارآفرینی وجود دارد. یانگ و ها2 [19] معتقدند شایستگی کارآفرینی و انگیزه کارآفرینی بر اهداف کارآفرینانه در سن بلوغ تأثیر مثبت دارند. معلویی3 [5] نشان داد کارآفرینی با پیری موفق و بهزیستی رابطه دارد. کائوتونن4 و همکاران [7] معتقدند کارآفرینی افراد سالمند با ایجاد تغییر مثبت در کیفیت زندگی همراه است. بکمن و کارلسون5 [14] در تحقیقی نشان دادند عملکرد کارآفرینی رابطه مثبت با سن دارد و افراد بالای 55 سال تأثیر مثبتی در کارآفرینی دارند.
4- روش‌شناسی تحقیق
تحقیق حاضر از نوع کاربردي و براساس روش، توصیفی- همبستگی است. تیم تصمیم 11 نفر از کارآفرینان سالمند و اساتید دانشگاهی می‌باشند که دارای ويژگی‌هايی نظير تجربه، تناسب رشته تحصيلی، مدرک تحصیلی، اشتغال به تدريس در دانشگاه، سابقه پژوهشی و تأليفی در اين زمينه بودند و به روش هدفمند و گوله برفی انتخاب شدند. این پژوهش در دو مرحله انجام شده است. در مرحله اول، از طریق مصاحبه عمیق با خبرگان به روش داده‌بنیاد عوامل مؤثر بر کارآفرینی سالمندی شناسایی شدند و در مرحله دوم، به منظور ارائه الگو از روش مدل‌سازي ساختاری تفسیری با نرم‌افزار اکسل استفاده شده است.
جدول 1- مشخصات خبرگان (مصاحبه‌شوندگان)
جنس | سن | سابقه کار | نوع همکاری | محل فعالیت | ردیف |
مذکر | 55 | 28 | رسمی- هیأت‌علمی | تهران | 1 |
مذکر | 57 | 27 | رسمی- هیأت‌علمی | علی‌آبادکتول | 2 |
مذکر | 59 | 20 | رسمی- هیأت‌علمی | گنبد | 3 |
مؤنث | 55 | 23 | رسمی- هیأت‌علمی | گرگان | 4 |
مذکر | 60 | 27 | رسمی- هیأت‌علمی | تهران | 5 |
مذکر | 55 | 25 | رسمی- هیأت‌علمی | گنبد | 6 |
مذکر | 59 | 22 | کارآفرین | علی‌آبادکتول | 7 |
مؤنث | 55 | 25 | کارآفرین | گنبد | 8 |
مؤنث | 62 | 30 | کارآفرین | گنبد | 9 |
مذکر | 60 | 22 | کارآفرین | گرگان | 10 |
مذکر | 65 | 28 | کارآفرین | تهران | 11 |
5- یافته‌ها
پس از انجام سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی، 24 مؤلفه و 8 بعد بدست آمد (جدول 2).
جدول 2- ابعاد و مؤلفه‌های کارآفرینی سالمندی براساس مصاحبه عمیق با خبرگان
ابعاد | مؤلفه‌ها |
ویژگی‌های شخصیتی | برون‌گرایی- روان رنجوری پایین- وظیفه‌شناسی- استقبال از تجربه- سازگاری |
مهارت کارآفرینانه | ارتباطی- رهبری |
شایستگی کارآفرینانه | توانمندی- مدیریت دانش |
انگیزش کارآفرینانه | مسئولیت‌پذیر- انگیزه- فرصت‌طلب |
نگرش کارآفرینانه | کششی- فشاری |
عوامل شناختی | بینش- خودکارآمدی |
شبکه‌های انسانی | قدرت چانه‌زنى و مذاكره- پاسخ‌گويى- سرمایه اجتماعی |
ویژگی‌های رفتاری کارآفرین | استقلال‌طلبی- امید به زندگی- خلاقیت و نوآوری- میل به ماندگاری در حین نزدیک‌شدن به پایان زندگی- کفایت نفس |
در این مرحله متغیرهاي مسأله به صورت زوجی با هم مقایسه شدند و خبرگان با استفاده از نمادهاي V ,A ,O ,X به تعیین روابط بین متغیرها پرداختند. بعد از نظرخواهی از خبرگان، ماتریس خود تعاملی ساختاري طبق جدول 3 بدست می‌آید (جدول 4).
جدول 3- علائم مورد استفاده در طراحی الگوی ساختاري تفسیري
V | A | X | O |
متغیر i برj تأثیر دارد | متغیر j برi تأثیر دارد | رابطه دوسویه | عدم وجود رابطه |
جدول 4- ماتریس خود تعاملی ساختاري
ردیف | متغیر | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
1 | ویژگی‌های شخصیتی | 1 | V | V | V | V | V | V | V |
2 | مهارت کارآفرینانه |
| 1 | X | X | A | A | O | A |
3 | شایستگی کارآفرینانه |
|
| 1 | X | X | A | V | A |
4 | انگیزش کارآفرینانه |
|
|
| 1 | A | X | O | A |
5 | نگرش کارآفرینانه |
|
|
|
| 1 | X | O | A |
6 | عوامل شناختی |
|
|
|
|
| 1 | O | A |
7 | شبکه‌های انسانی |
|
|
|
|
|
| 1 | A |
8 | ویژگی‌های رفتاری کارآفرین |
|
|
|
|
|
|
| 1 |
در این مرحله، ماتریس خود تعاملی ساختاري به یک ماتریس دودویی تبدیل می‌شود. از این طریق، ماتریس دسترسی اولیه به‌دست می‌آید. از طریق تبدیل نمادهاي V ,A ,O ,X به صفر و یک براي هر متغیر ماتریس خود تعاملی ساختاري به یک ماتریس دودویی تبدیل‌شده که به اصطلاح ماتریس دسترسی اولیه خوانده می‌شود (جدول 5).
جدول 5- ماتریس دسترسی اولیه
ردیف | متغیر | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
1 | ویژگی‌های شخصیتی | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 |
2 | مهارت کارآفرینانه | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 |
3 | شایستگی کارآفرینانه | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 |
4 | انگیزش کارآفرینانه | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 |
5 | نگرش کارآفرینانه | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 |
6 | عوامل شناختی | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 |
7 | شبکه‌های انسانی | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 |
8 | ویژگی‌های رفتاری کارآفرین | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 |
پس از تشکیل ماتریس دسترسی اولیه با دخیل‌نمودن انتقال‌پذیري در روابط متغیرها، ماتریس دسترسی نهایی تشکیل می‌شود. براي اطمینان باید روابط ثانویه کنترل شود. انتقال‌پذیري به معناي آن است که اگر متغیر A بر B تأثیر داشته باشد و B بر C تأثیر داشته باشد در این صورت باید A نیز بر C تأثیر داشته باشد (جدول 6).
جدول 6- ماتریس دسترسی نهایی
ردیف | متغیر | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
1 | ویژگی‌های شخصیتی | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 |
2 | مهارت کارآفرینانه | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 |
3 | شایستگی کارآفرینانه | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 |
4 | انگیزش کارآفرینانه | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 |
5 | نگرش کارآفرینانه | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 |
6 | عوامل شناختی | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 |
7 | شبکه‌های انسانی | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 |
8 | ویژگی‌های رفتاری کارآفرین | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 |
براي تعیین سطوح ابعاد باید مجموعه خروجی‌ها و مجموعه ورودی‌ها براي هر بعد از ماتریس دریافتی استخراج شود. مجموعه خروجی‌ها شامل خود بعد و ابعادی است که از آن تأثیر می‌پذیرد. مجموعه ورودي‌ها شامل خود بعد و ابعادی است که بر آن تأثیر می‌گذارند. پس از تعیین مجموعه‌هاي ورودي و خروجی، اشتراك این مجموعه‌ها براي هر یک از ابعاد تعیین می‌شود. از این طریق، مجموعه اشتراك براي هر بعد به دست می‌آید. ابعادی که مجموعه خروجی و اشتراك آنها کاملاً مشابه باشند، در بالاترین سطح از سلسله مراتب مدل ساختاري تفسیري قرار می‌گیرند. به منظور یافتن اجزاي تشکیلدهنده سطح بعدي سیستم، اجزاي بالاترین سطح آن در محاسبات ریاضی جدول مربوط حذف می‌شود و عملیات مربوط به تعیین اجزاي سطح بعدي مانند روش تعیین اجزاي بالاترین سطح انجام می‌شود. این عملیات تا آنجا تکرار می‌شود که اجزاي تشکیلدهنده کلیه سطوح سیستم مشخص شوند (جدول 7 ).
جدول 7- تعیین سطوح ابعاد کارآفرینی سالمندی
ابعاد | سطرها مجموعه خروجی (اثرگذاری) | ستون ها مجموعه ورودی (اثرپذیری) | اشتراک | سطح |
1 | 1 | 1 | 1 | چهارم |
2 | 2-3-4-5-6 | 1-2-3-4-5-6-8 | 2-3-4-5-6 | دوم |
3 | 2-3-4-5-6 | 1-2-3-4-5-6-8 | 2-3-4-5-6 | دوم |
4 | 2-3-4-5-6 | 1-2-3-4-5-6-8 | 2-3-4-5-6 | دوم |
5 | 2-3-4-5-6 | 1-2-3-4-5-6-8 | 2-3-4-5-6 | دوم |
6 | 2-3-4-5-6 | 1-2-3-4-5-6-8 | 2-3-4-5-6 | دوم |
7 | 7 | 1-2-3-4-5-6-7-8 | 7 | اول |
8 | 8 | 1-8 | 8 | سوم |
پس از تعیین سطوح ابعاد می‌توان آنها را به شکل مدلی ترسیم کرد. به همین منظور ابتدا ابعاد برحسب سطح آنها از بالا به پایین تنظیم می‌شوند و با استفاده از سطح‌بندي انجام‌شده نموداری با عنوان الگوی کارآفرینی سالمندی ترسیم می‌شود ( شکل 1). براساس شکل 1، شبکه‌های انسانی به‌عنوان سطح اول و ابعاد (مهارت کارآفرینانه، شایستگی کارآفرینانه، انگیزش کارآفرینانه، نگرش کارآفرینانه و عوامل شناختی) به‌عنوان سطح دوم و ویژگی‌های رفتاری کارآفرین به‌عنوان سطح سوم و ویژگی‌های شخصیتی به‌عنوان سطح چهارم شناخته شده‌اند لذا می‌توان گفت زیربنای کارآفرینی سالمندی، ویژگی‌های شخصیتی است.
شکل 1- الگوی کارآفرینی سالمندی با رویکرد ساختاری تفسیری
جدول 8- میزان نفوذ – وابستگی ابعاد
ابعاد | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
میزان نفوذ | 8 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 1 | 7 |
میزان وابستگی | 1 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 8 | 2 |
تحلیل MICMAC نشان داد ابعاد (ویژگی‌های شخصیتی- ویژگی‌های رفتاری کارآفرین) در خوشه مستقل و بعد (شبکه‌های انسانی) در خوشه وابسته و ابعاد (مهارت کارآفرینانه- شایستگی کارآفرینانه- انگیزش کارآفرینانه- نگرش کارآفرینانه- عوامل شناختی) در خوشه پیوندی قرار دارند.
شکل 2- ماتریس میزان نفوذ - وابستگی
6- نتیجه‌گیری و پیشنهادها
کاهش نرخ زاد و ولد و افزایش امید به زندگی باعث شده جمعیت افراد سالمند در سال‌های آتی فزاینده‌ترین بخش جمعیت جهان را تشکیل دهند. این مسأله با در نظر گرفتن کاهش نیروی کار جوان در جوامع، تأمل جدی محققان و سیاست‌مداران را برای بررسی جوانب مختلف مسائل سالمندان و ارائه راه‌حل‌های مناسب، ضروری است. مشاركت سالمندان در فعاليت‌هاي كارآفرينانه با انگيزه آنها براي تبديل‌شدن به افراد كارآفرين، توانايي آنها براي انجام فعاليت‌هاي كارآفرينانه و برداشت آنها نسبت به فرصت‌هاي در دسترس مرتبط است. هدف این تحقیق طراحی الگوی کارآفرینی سالمندی با رویکرد ساختاری تفسیری بوده است. خروجی مرحله اول تحقیق شناسایی 24 مؤلفه در قالب هشت بعد (ویژگی‌های شخصیتی، مهارت کارآفرینانه، شایستگی کارآفرینانه، انگیزش کارآفرینانه، نگرش کارآفرینانه، عوامل شناختی، شبکه‌های انسانی و ویژگی‌های رفتاری کارآفرین) از طریق مصاحبه عمیق با خبرگان به روش داده‌بنیاد بود که در برخی از مؤلفه‌ها با یافتههای [3]، [4] و [19] همخوانی داشت.
بنا به اذعان خبرگان ويژگي‌هاي شخصيتي با كارآفريني سالمندی همبستگي دارند و کارآفرینی سالمندی نیاز به مهارت دارد. مهارت می‌تواند در زمینه ارتباطی و رهبری باشد. انگیزه برای تبدیل‌شدن به کارآفرین، اهمیت بیشتری در گروه فردی مسن نسبت به کل افراد دارد. افرادی که کارآفرینی را داوطلبانه (کشش) انتخاب می‌کنند با افرادی که مجبور به کارآفرینی هستند (فشار) متفاوت هستند. با فرض اینکه کارآفرینانی که از نیاز خارج عمل می‌کنند، عمدتاً توسط عوامل فشار انگیزه ایجاد می‌شوند و کارآفرینانی که از فرصت استفاده می‌کنند به دلیل عواقب ناشی از عوامل کشش، درگیر کارآفرینی می‌شوند. هر نوع بیان نظر در مورد یک شیء یا یک فرد یا یک رویداد که در آن قضاوت و ارزیابی نهفته باشد (مستقل از مثبت یا منفی‌بودن آن) نگرش نامیده می‌شود. ادراک و نگرش افراد نسبت به کارآفرینی به ارزش‌ها، هنجارها و باورهای اجتماعی بستگی دارد. از عوامل شناختی به مقوله بینش و خودکارآمدی اشاره داشتند که شامل مجموعه‌ای از دانستنی‌های کارآفرینی است که سالمندان از آنها بهره می‌گیرند. با داشتن شبکه‌های انسانی (شایستگی اجتماعی، شبکه‌های اجتماعی و سرمایه اجتماعی) می‌توان اقدام به کارآفرینی در بین سالمندان کرد. در نهایت می‌توان به اهمیت استقلال‌طلبی، امید به زندگی، خلاقیت و نوآوری و میل به ماندگاری در عین نزدیک‌شدن به پایان زندگی، کفایت نفس در بین سالمندان برای کارآفرینی اشاره داشت.
در گام بعدي به منظور ارائه الگوی کارآفرینی سالمندی از روش مدل‌سازي ساختاري تفسیري بهره گرفته شد. نتایج نشان دادند شبکه‌های انسانی به‌عنوان سطح اول و ابعاد (مهارت کارآفرینانه، شایستگی کارآفرینانه، انگیزش کارآفرینانه، نگرش کارآفرینانه و عوامل شناختی) به‌عنوان سطح دوم و ویژگی‌های رفتاری کارآفرین به‌عنوان سطح سوم و ویژگی‌های شخصیتی به‌عنوان سطح چهارم شناخته شده‌اند لذا می‌توان گفت زیربنای کارآفرینی سالمندی، ویژگی‌های شخصیتی است و ابعاد (ویژگی‌های شخصیتی- ویژگی‌های رفتاری کارآفرین) در خوشه مستقل و بعد (شبکه‌های انسانی) در خوشه وابسته و ابعاد (مهارت کارآفرینانه- شایستگی کارآفرینانه- انگیزش کارآفرینانه- نگرش کارآفرینانه- عوامل شناختی) در خوشه پیوندی قرار دارند.
همچنین این تحقیق منجر به طراحی الگویی شده است که باید به صورت جامع، شفاف و در قالب مراحلی متوالی بررسی شود. البته در این فرایند نکته‌اي که بسیار مهم است توجه کامل به تمامی ابعاد الگوی کارآفرینی سالمندی و پرهیز از جزئی‌نگري است چرا که تمامی اجزا مدل به همدیگر متصل و پیوسته هستند و با یکدیگر رابطه علی معلولی دارند به‌طوري که تغییر در یکی، تغییرات بعدي در سایر ابعاد را به همراه دارد.
با توجه به یافتههای تحقیق، پیشنهادات زیر ارائه می‌گردد:
- استفاده از تجربه سالمندان جهت کارآفرینی سالمندی؛
- شناسایی افرادی با خصوصیت وظیفه‌شناسی و توفیق‌طلبی جهت کارآفرینی سالمندی؛
- شناسایی افرادی با مهارت‌های فردی بالا در زمینه رهبری و ارتباطی جهت کارآفرینی سالمندی؛
- ارتقاء دانش افراد در زمینه کارآفرینی سالمندی؛
- استفاده از سرمایه انسانی سالمندان در راستای کارآفرینی سالمندی؛
- تقویت نگرش این افراد به کارآفرینی از طریق دوره‌های آموزشی در زمینه کارآفرینی؛
- ایجاد انگیزه جهت کارآفرینی سالمندی؛
- تقویت روحیه کارآفرینی در میان افراد مسن؛
- گسترش فرهنگ کارآفرینی و تشویق کارآفرینان سالمند؛
افزایش مسئولیت و تعهد اجتماعی در بین سالمندان؛
جنبه‌های مثبت کارآفرینی سالمندی نه فقط از منظر مالی بلکه از نگاه اجتماعی بیشتر شود.
7- مراجع
1- پورنظری، محمد، صدیقی، حسن.، و چیذری، محمد. بررسی عوامل محیطی مؤثر بر رفتار کارآفرینانه در کارآفرینان کشاورزی. کارآفرینی در کشاورزی، 1 (3): 83- 100، 1393.
2- عزیزی، محمد.، و کراری، سمیه. نیازسنجی آموزش کارآفرینی بازنشستگان (مورد مطالعه: کانون بازنشستگان آجا). فصلنامه آموزش در علوم انتظامی، 3 (4): 35-58، 1394.
3- تاجیک اسمعیلی، عزیزاله، غلام‌زاده، زهرا.، و تاجیک اسمعیلی، سمیه. بررسی قابلیت‌های کارآفرینی در بازنشستگان (مقایسه زنان و مردان شهر تهران). مطالعات رسانه‌ای، 12 (38): 83- 97، 1396.
4- یگانگی، کامران، نظری، عیسی.، و صبحی، افسانه. مدل مفهومی کارآفرینی سالمندان با کمک منطق فازی؛ مطالعه موردی: شهر زنجان. کنفرانس بین‌المللی مدل‌ها و تکنیک‌های کمی در مدیریت، 1399.
5- Maâlaoui, A. Introduction: Senior Entrepreneurship: From the Shadows to the Light. Handbook of Research on Elderly Entrepreneurship, 2019.
6- Weber, P & Schaper, M. Understanding the grey entrepreneur. Journal of Enterprising Culture, 12(2):147–164, 2004.
7- Kautonen, T, Ewald, K, & Maria, M. Late-career entrepreneurship, income and quality of life. Journal of Business Venturing, 32(1):318-333, 2017.
8- Mary, B. Population aging: opportunity for business expansion, an invitational paper presented at the Asia-Pacific Economic Cooperation (APEC) International Workshop on Adaptation to Population Aging. Arensberg Journal of Health, Population and Nutrition, 37(7): 2-11, 2018.
9- Mohamadi S, Yazdani charati, J & Mousavi Nasab N. Factors Affecting Iran’s Population Aging. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences, 2/7 (155): 71-78, 2017.
10- Shoja M, Rimaz S, Asadi LM, Bagheri, YSA, & Gohari MR. Mental health of older people and social capital. payesh, 12(4): 345-353, 2013.
11- Rogoff, E.G. & Carroll, D. L. The Second Chance Revolution: Becoming Your Own Boss After 50, Rowhouse Publishing, New York, 2009.
12- Kurek. S & Rachwal. T. Development of entrepreneurship in ageing populations of The European Union. Procedia Social and Behavioral Sciences, 19(1):397-405, 2011.
13- Bloom, E, Axel. B, Patrick, M, & Atsushi, S. Population Aging: Facts, Challenges, and Responses, PGDA Working Paper. 71(1): 30-45, 2011.
14- Backman, M & Karlsson, Ch. Who says life is over after 55? Entrepreneurship and an aging population. CESIS Electronic Working Paper Series, 1(1):325-339.
15- Stypinska, J, Franke, A & Myrczik, J. Senior Entrepreneurship: The Unrevealed Driver for Social Innovation. Journal Frontiers in Sociology, 4(30):1-16, 2019.
16- Yang, H, Jin Yu, Ching-Hui, Su, Ming-Hsiang, Ch & Dahui, Zh. Can China’s Aging Population Sustain Its Entrepreneurship? Evidence of Nonlinear Effects. Sustainability, 12:1-14, 2020.
17- Nikolai, M & Alex, A. Senior Entrepreneurship: Ageing, Entrepreneurial Identity, Behaviour and Challenges. Entrepreneurship for Deprived Communities, 2020.
18- Yang, H, Jin, Yu, Ching-Hui, Ming-H & Dahui, Zh. Can China’s Aging Population Sustain Its Entrepreneurship? Evidence of Nonlinear Eects. Sustainability, 12(1): 2- 14, 2020.
19- Yang, K, & Ha, K. A Study on the Factors Affecting the Intention of Entrepreneurial of Middle-Aged and Older Adults. Asia-Pacific Journal of Business Venturing and Entrepreneurship, 15(4):45-55, 2020.
[1] . Yang
[2] . Yang and Ha
[3] . Maâlaoui
[4] . Kautonen
[5] . Backman and Karlsson