مروری بر ادبیات اقتصاد دانش‌بنیان: از شکل‌گیری تا عمل؛ مطالعه موردی: بررسی وضعیت اقتصاد دانش‌بنیان در ایران
محورهای موضوعی : مديريت تکنولوژيعبداله علم خواه 1 * , مهدی صادقی شاهدانی 2
1 - دانشگاه امام صادق (ع)
2 - دانشگاه امام صادق (ع)
کلید واژه: اقتصاد دانش‌بنیان, بانک جهانی, جمهوری اسلامی ایران, دانش, سرمایه انسانی,
چکیده مقاله :
نظریه‌پردازان ظهور عصر جدید اقتصادی را پیش‌بینی کرده‌اند که در آن، دانش منبع اصلی ثروت و تولید اقتصادی به‌شمار می‌آید. به‌بیان دیگر، اقتصاد در عصر جدید از اقتصاد منبع بنیاد فاصله گرفته و به اقتصاد دانش‌بنیان نزدیک شده است. اقتصاد دانش‌بنیان اقتصادی است که براساس تولید، توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات شکل گرفته و سرمایه‌گذاری در دانش و صنایع دانش‌پایه مورد توجه خاص قرار می‌گیرند. به‌دلیل جایگاه اقتصاد دانش‌بنیان، تأکیدات مقام معظم رهبری و توجه ویژه سیاست‌گذاران به تحقق آن در اسناد بالادستی، مقاله حاضر به مرور ادبیات اقتصاد دانش‌بنیان پرداخته است. مقاله که به روش تحلیلی و توصیفی مبتنی بر اسناد تهیه شده است، به مباحثی مانند اقتصاد دانش‌بنیان در سیر اندیشه‌های اقتصادی، پیدایش نظریه اقتصاد دانش‌بنیان، تعاریف، ویژگی‌ها، مزایا، ارکان، شاخص‌های اندازه‌گیری، سیاست‌ها و وضعیت اقتصاد دانش‌بنیان در ایران براساس شاخص بانک جهانی پرداخته و در پایان، جمع‌بندی ارائه شده است. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد تحقق اقتصاد دانش‌بنیان نیازمند نیروی کار آموزش‌دیده و متخصص، سیاست‌های حمایتی دولت، اصلاح فرهنگ جامعه، سیستم کارای نوآوری و ابداعات، بومی‌کردن دانش، فناوری اطلاعات و ارتباطات، رژیم نهادی و محرک اقتصادی، حمایت از حقوق مالکیت معنوی و ... می‌باشد. هم‌چنین گزارش بانک جهانی در سال 2005 نشان می‌دهد، یک عدم توازن بسیار بالا بین متغیرهای شاخص بانک جهانی وجود دارد. با تلاش دولت این عدم توازن در سال 2007 کمی کاهش‌یافته و طبق آخرین گزارش بانک جهانی در سال 2012، ایران با میانگین 91/3 از بین 146 کشور جایگاه 94 را از لحاظ اقتصاد دانش‌بنیان کسب کرده است.
Theorists have predicted the emergence of the new economic era in which knowledge is the main source of wealth and economic output. In other words, in a new era, the economy is getting away from the resource-based method and is getting close to the knowledge-based one. Knowledge-based economy formed based on the production, distribution and application of knowledge and information. Therefore, investing in knowledge and knowledge-based industries got particular attentions. This paper reviews the literatures of knowledge-based economy due to its importance, and the emphasis of The Supreme Leader on special attentions of policy makers to implementation of it based on upstream documents. This article is provided according to the analytical and descriptive method based on available documents. The knowledge-based economy is addressed in the course of economic ideas, theories of knowledge-based economy, definitions, characteristics, advantages, elements, measuring indicators, policies of the knowledge-based economy in Iran, situation of Knowledge-based economy in Iran based on World Bank Index. At the end conclusion is presented. The results show that the fulfilling of the knowledge-based economy requires trained and skilled workforce, supportive government policies, making reform in society culture, efficient innovation system, indigenous knowledge, ICT, institutional and government stimulus, supporting intellectual property rights and so on. Although the World Bank 2005 report shows that there was a very significant imbalance between the indicators. By government efforts, the imbalance was declined slightly in 2007 and according to the latest World Bank report in 2012, Iran with an average 3/91 has gained the rank of 94 between 146 countries in terms of the knowledge-based economy.
1- عظیمی، ناصرعلی؛ برخورداری دورباش، سجاد، شناسایی بنیان‌های اقتصاد دانش‌بنیاد، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، تهران، چاپ اول، 1389.#
2- شعبانی، احمد؛ عبدالملکی، حجت‌الله، توسعه اقتصادى دانش‌پايه؛ مبناى نظرى، تجربيات و الزامات سياست‌گذارى (مقايسه تطبيقى ايران و كشورهاى پيشرو)، فصلنامه برنامه و بودجه، سال شانزدهم، شماره اول، صص 97-127، بهار 1390.#
3- متوسلی، محمود، توسعه اقتصادی؛ مفاهیم، مبانی نظری، رویکرد نهادگرایی و روش‌شناسی، انتشارات سمت، تهران، 1382.#
4- شاکری، عباس، اقتصاد کلان؛ نظریه‌ها و سیاست‌ها، انتشارات رافع، تهران، چاپ چهارم، 1392.#
5- صدیق، گلناز، اقتصاد دانش‌محور؛ نگاهی جدید به اقتصاد، مؤسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد، تهران، چاپ اول، 1384.#
6- عمادزاده، مصطفی؛ شهنازی، روح‌الله؛ دهقان شبانی، زهرا، بررسی میزان تحقق اقتصاد دانش‌محور در ایران (مقایسه تطبیقی با سه کشور همسایه)، فصلنامه پژوهش‌های رشد و توسعه پایدار، سال ششم، شماره دوم، صص 103-132، تابستان 1385.#
7- سوزنچی کاشانی، ابراهیم، رویکردها و مبانی اقتصاد دانش‌محور، مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، تهران، چاپ اول، 1389.#
8- انتظاری، یعقوب، ظهور اقتصاد دانش و ضرورت تحول در آموزش و پرورش ایران، مجموعه مقالات ملی مهندسی اصلاحات در آموزش، ج1، وزارت آموزش و پرورش، پژوهشکده تعلیم و تربیت، 1383.#
9- معمارنژاد، عباس، اقتصاد دانش‌بنیان: الزامات، نماگرها، موقعیت ایران، چالش‌ها و راهکارها، فصلنامه اقتصاد و تجارت نوین، شماره اول، صص 83-108، تابستان 1384.#
10- سراج، مهدی؛ احمدزاده، افشین؛ جوکار، محسن؛ میلادی، محمد، اقتصاد دانش‌بنیان، دومین اجلاس مدیران تحقیق، توسعه و فناوری، تهران، همایش تجارت پارسیان، 1392. #
11- آقاجانی، معصومه؛ قربانی رنجبری، فاطمه، اقتصاد دانش‌محور، فصلنامه راهبرد توسعه، شماره 31، صص 89-107، پاییز 1391.#
12- خالوباقری، مهدیه؛ قریشی، سیدمحمدشایان؛ جعفرزادگان، امیر، اقتصاد دانش‌پایه؛ ابزاری راهبردی در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی، همایش ملی سبک زندگی در اقتصاد مقاومتی، استان البرز، جهاد دانشگاهی، 1392.#
13- جباری‌پور هریس، مجتبی، تبیین نقش راهبردی شرکت‌های دانش‌بنیان در تحقق اقتصاد مقاومتی، همایش ملی بررسی و تبیین اقتصاد مقاومتی، رشت، دانشگاه گیلان، 1391.#
14- جباری، محمد، اقتصاد دانش‌محور، راهبرد، شماره 46، صص 213-230، زمستان و بهار 87-1386.#
15- بافنده زنده، علی‌رضا؛ سلطانی فسقندیس، غلامرضا، بررسی مبانی و شاخص‌های اقتصاد دانش‌محور در کشورهای اسلامی منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، فصلنامه مدیریت بهره‌وری، سال دوم، شماره 6، صص 117-144، پاییز 1387.#
16- وحیدی، پریدخت، اقتصاد دانایی‌محور و نقش تحقیق و توسعه در آن، مجموعه مقالات همایش چالش‌ها و چشم‌اندازهای توسعه ایران، جلد اول، مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، 1381.#
17- عمادزاده، مصطفی؛ شهنازی، روح‌الله، بررسی مبانی و شاخص‌های اقتصاد دانایی‌محور و جایگاه آن در کشورهای منتخب در مقایسه با ایران، پژوهشنامه اقتصادی، شماره 27، صص 143-176، زمستان 1386.#
18- مجمع تشخيص مصلحت نظام، سیاست‌های كلى برنامه سوم توسعه كشور.#
19- مجمع تشخیص مصلحت نظام، سند چشم‌انداز بیست ساله كشور.#
20- مجمع تشخيص مصلحت نظام، سیاست‌های كلى برنامه چهارم توسعه كشور.#
21- مجمع تشخيص مصلحت نظام، سیاست‌های كلى برنامه پنجم توسعه كشور.#
22- خامنه‌ای، سیدعلی، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، قابل دسترس درwww. khamenei.ir.#
23- Asia-Pacific Economic Cooperation. Towards knowledge-based Economies in APEC, Report by APEC Economic Committee, November, 2000.#
24- Romer, Paul M., Increasing Returns and Long-run Growth, Journal of Political Economy, No. 96, pp. 500-521, 1986.#
25- Organization for Economic Co-operation and Development (OECD), The Knowledge-based Economy, Paris, 1996.#
26- World Bank, Knowledge Economy Index (KEI) 2005 Rankings, 2005.#
27- World Bank, Knowledge Economy Index (KEI) 2007 Rankings, 2007.#
28- World Bank, Knowledge Economy Index (KEI) 2012 Rankings, 2012.#